پاورپوینت بررسی معماري دوره افشاريه
 
 فهرست مطالب
کارنامه نادر
ایران در عهد نادری
معماری ايران در دوره افشاريه
ویژگی معماری افشاریه
معرفی بناهای دوره افشاریه
كاخ خورشيد
مقبره نادر
قـلعــــــه فــــــورگ
ارگ حكومتی سه كوه
دربند ارغونشاه
مسجد کبود گنبد
شدند.
معماری دوره زندیه
بناهای دوره زندیه
حمام وکیل
بازار وکیل
ارگ کریم خان
تاریخچه
طراحی بنا
باغ دولت آباد یزد
 
عمارت کلاه فرنگی
تاريخچه افشاريه
نادر شاه افشار در سال ۱۶۸۸ در ایل افشار در کبهان ایران به دنیا آمد. اسم اصلی او نادرقلی بود .بعد از رسيدن به حكومت با استفاده از اوضاع آشفته هندوستان به این کشور لشکر کشید و دهلی را تسخیر کرد. در این جنگ کشتار وسیعی صورت گرفت و بیش از سی هزار نفر به قتل رسیدند. نادر با غنائم فراوان که از غارت هند به چنگ آورده بود به ایران بازگشت و هند را در دست سلاطین امپراتوری مغولی هند باقی گذاشت. در میان این غنائم جواهراتی چون کوه نور و دریای نور و تخت طاووس شهرت دارندنادر شاه در اواخر عمر تغییر اخلاق داد و پسر خود رضاقلی میرزا را کور کرد. بعد، از کار خود پشیمان شده بعضی از اطرافیان خود را که در این کار آنها را مقصر میدانست
 کارنامه نادر
در زمانی که صفویان با هجوم افغانها از هم پاشیده بودند و کشور مورد تجاوز دشمنان داخلی و خارجی بود: عثمانیها ازغرب و روسها از شمال و اعراب از جنوب و افغانها در داخل و ترکمانان از شرق به تاخت و تاز و قتل و غارت مشغول بودند، نادر وضعیت حاکمیت ایران را به‌سامان نمود. بعد از نادر، کریمخان (از سرداران نادر) که از طایفه زند بود به قدرت رسید و حکومت بازماندگان افشار محدود به خراسان شد و کریمخان این منطقه را به احترام نادر که او را ولی نعمت خود میدانست در اختیار جانشینانش باقی گذاشت.
  نادر از فرمانروايانی بود كه برای آخرين بار ايران را به محدوده طبيعی فلات ايران رسانيد و با تدارك كشتيهای عظيم جنگی ، كوشيد تا استيلای حقوق تاريخی كشور را بر آبهای شمال و جنوب تثبيت كند.
  با افول دولت نادری ، سرزمين پهناور فلات ايران كه پس از مدتها به زير يك درفش در آمده و رنگ يگانگی پذيرفته بود ، از هم پاشيد.
ایران در عهد نادری
در عهد نادر دشمنان و متجاوزان به کشور توسط وی سرکوب شدند و کشور اندکی از قدرت گذشتهٔ خویش را در حفاظت از مرزها و اعمال قدرت یک حکومت مقتدر مرکزی بر تمام وطن، بازیافت. ترکمانان وازبکان به ماوراءالنهر عقب‌نشینی کردند.
  بناهایی که به دستور نادر در مشهد بنا شده‌اند نظیر کلات نادری و کاخ خورشید از آثار مهم بازمانده از این دوران هستند.
   در عهد او به سپاه و تأمین نیرو بسیار توجه می‌شد. مردم ایران با وجود ظلم و ستم پادشاهان آخر صفوی به این سلسله امید داشتند. وی همچنین سعی داشت با کمک یک انگلیسی به نام دالتون نیروی دریایی ایجاد کند که ناموفق ماند
معماری ايران در دوره افشاريه
  ظهور نادرشاه افشار به سلطنت صفويه خاتمه داد. با آن كه در عالم سياست به او اهميت بسيار داده شده است. اما در اين دوره در عالم هنر پيشرفت چشم‌گيری ديده نمی‌شود؛ تنها زرگری و طلا و نيز ميناكاری ترقی داشته است. هم‌چنين بعضی از قرآن‌های نفيس مذهب در دست است كه به زمان نادر نسبت داده مي‌شود، كاخ خورشيد و برج‌های ديده‌بانی شهر كلات از هنر معماری اين دوره است. معماری در زمان  افشاریه به علت لشکر کشی های پیاپی و عدم رسیدگی به مسائل داخلی کشور آثاری قابل توجه برای ارائه ندارد .
 
ویژگی معماری افشاریه
 در عالم هنرپیشرفت  چشمگیری در زرگری و طلا کاری و مینا کاری دیده می شود.
 استفاده از شیوه هندی-مغولی
 
معرفی بناهای دوره افشاریه
 
    مسجد پوده (شهرضا)
    مدرسه ميرزا مهدي (اصفهان-محله بيد آباد)
    قلعه فرود (دره گز- كلات)
    قلعه بزنگان (سرخس- روستاي بزنگان)
    آب انبار سيد كلار (نور- روستاي سيد كلار)
    آب انبارهاي خشت (كلات - قريه خشت)
    حمام پاچنار (مشهد – خيابان نواب صفوي)
    دروازه تفتي (دره گز- كلات)
    دروازه دهچه (دره گز- كلات)
    دروازه چوب بست (دره گز- كلات)
    دروازه گشتانه
    دروازه ورودي شهر كلات
    برج ديده باني (كلات)
    تاسيسات آبرساني قره سو
 
كاخ خورشيد
اهميت كلات موجب شد تا نادر به روزگار خويش آثار و ابنيه بسيارى را در كلات بنا نهد كه شهره ترين آنها عمارت خورشيد و باغ پيرامون آن بود. شواهد موجود نشان مى دهد كه اين ساختمان به سبب قتل ناگهانى نادر نيمه كاره باقى مانده ومعماى بزرگى را در باره كاربرى خود برجاى گذارده است
 عمارت خورشيد برروى مقبره اى مربوط به دوره ايلخانى (سده هاى هفتم وهشتم هجرى ) ساخته شده است. بدين شكل كه در زمان افشاريه قسمت تحتانى آن زير خاك مدفون شده و قسمت فوقانى اش خراب گرديده تا بناى كنونى برشالوده بناى قديمى استوار گردد. اين بنا مربوط به سال های آغازين به قدرت رسيدن نادرشاه افشار می باشد. عمليات ساخت عمارت در تمام طول پادشاهی ادامه داشته و حتی تا آخرين سال های حيات نادرشاه يعنی سال 1160 هجری قمری در دست ساخت بوده است.زيرا كتيبه ثلث بسيار زيبای«سوره نباء» كه در قسمت دور تا دور فضای گنبد نوشته شده به همين تاريخ اشاره دارد.
   كاخ خورشيد در سال 1151 هـ.ق، به دستور نادر جهت اقامت خود و خزانه اي براي جواهرات و غنايم هند ساخته شد.
اين كاخ در وسط باغ بزرگي قرار دارد كه شامل يك بنا در سه طبقه است. . «اندازه باغ ۱۶در۱۲۲متر است .اين باغ بر محور اصلى شرقى غربى استوار است و شامل هشت حوض و جويهايى است همراه با فواره هاى سنگى كه حلقه وار كاخ را دور مى زنند ارتفاع بنا در گذشته، حدود 25 متر بوده است و در حال حاضر به علت خرابي طبقه سوم، ارتفاع آن بيش از 20 متر نيست. طبقه اول آن 8 ضلعي است كه آن را روي چهار رديف پلكان به شكل هرم بر پا كرده اند.
ورودي هاي كاخ در اضلاع هشتگانه قرار دارد كه به سالن اصلي كاخ منتهي مي شود. اين كاخ مجموعاً داراي 12 اتاق است كه داخل اتاق ها نيز تزئيناتي از نقاشي و گچ بري ديده مي شود. در ميان اين تزئينات، تصاويري از شاهزادگان نادري نيز به چشم مي خورد.
 در وسط اين بناي هشت گوش، برج استوانه مانندي در دو طبقه قرار دارد كه محل اقامت شاه و خانواده اش بوده است. زيبايي اين كاخ بيشتر در آرايش نماي خارجي كنگره دار ساختمان است كه در آن معماري "مغولي- هندي" به چشم مي خورد .
نمای اين كاخ به شكل استوانه‌ای بوده و با سنگ های مر‌مر سياه تزيين شده است.. شيوه تزيين و آرايشي كه در اين بنا به كار رفته مشتمل بر ريزه كاری های دقيق و متنوع و قابل ملاحظه است. تصاويري از شاهزادگان نادری بر روي ديوار‌ها نقش شده است كه در ميان آن‌ها، نقوش زرين نيز ديده مي‌شود. در طبقه زيرين بنا راهرو تاريكي وجود دارد. در وسط اين بنا از سطح پشت بام طبقه اول برجی ‌با ترك‌های شبيه نيم ستون معروف به خياری احداث شده است. اين قسمت از برج به صورت سنگ يكپارچه است و ظاهراً يك سوم از ارتفاع بنا را شامل می‌شود. اين كاخ دارای پلان هشت ضلعی با هشت ایوان که یک در میان با یکدیگر قرینه اند .ارتفاع بنا از کف سردابه تا زیر عرقچین گنبد خانه 21.8 متر و مساحت بنا 900 متر مربع در هر طبقه می باشد.
تزیینات داخل طلاکاری ،تزیینات گچی و رنگی و کتیبه با خط ثلث ،رسم بندی و نقوش اسلیمی است. 
 نمـای خارجی بنا از سنگ های آهکی متخلخل ساخته شده است که مزین به نقوش گل و بوته ، پرنده (طوطی) ،انواع میوه ها ي ویژه مناطق گرمسیری می باشد ،لذا این حجاریها به استادکاران هندی منسوب است.
 
مقبره نادر
نادر درنظر داشت كه بر سر قبر خود بنايي همانند تاج محل در هند بسازد، به همين دليل دستور داد از مراغه سنگهاي آن را بياورند تا در كنار چهار باغ شاهي در مشهد ساخته شود كه طي ساليان متمادي از بين رفت.
بعدها در سال 1296 شمسي "احمد قوام السلطنه" (والي وقت خراسان) اقدام به بازسازي مقبره نادر كرد. اما آن نيز پس از مــــــــــــدتي در معــــــــــــــــــــــــــــــــــرض آســـــــــيب و ويـــــــــراني قـــــــــــرار گرفت.
بعد از آن، در سال 1342شمسي، انجمن آثار ملي، كار بازسازي آن را برعهده گرفت؛ و بدين ترتيب طراحي آن به عهده مرد بناهاي ماندگار و معمار مقبره ها و يادها، مهندس هوشنگ سيحون و مجسمه آن بر عهده مجسمه ساز مشهور ايراني استاد ابوالحسن صديقي افتاد.
اين مجسمه 5 متر ارتفاع و 14600كيلوگرم وزن دارد كه بر فراز مقبره او قرار گرفته است و مفرغ ريزي آن در كارخانه بروني ايتاليا صورت گرفته است.
مهندس هوشنگ سيحون، در كتاب "نگاهي به ايران" در مورد بناي آرامگاه نادرشاه افشار مي نويسد: "ماده اصلي ساختمان از سنگ خاراي منطقه كوهسنگي مشهد، مشهور به سنگ هركاره است، اين سنگ يكي از مقاومترين سنگهايي است كه در ايران وجود دارد، او دليل اين انتخاب را اشاره به صلابت و عظمت نادرشاه افشار مي داند."
او در ادامه مي نويسد: " شكل كلي مقبره نادر به شكل شش ضلعي است كه شكل سياه چادرهايي را تداعي مي كند كه نادر در آن زندگي مي كرده است."
بالاي پله هاي ورودي آرامگاه نادر در سمت راست، لوله توپ بزرگي از جنس برنج قرار گرفته است.
اين توپ در زمان سلطنت "فيليپ دوم" پادشاه اسپانيا به سال 1591ميلادي ساخته شده و از جمله غنايمي است كه پس از بيرون راندن پرتغالي ها از جزيره هرمز، به دست سپاه ايران افتاد و در نهايت از سال 1354 شمسي در كنار آرامگاه نادر نصب شد.
داخل محوطه آرامگاه نادر در گوشه اي سنگ منشور مانند مربع شكلي به چشم مي خورد كه قبر نادرشاه افشار است.
در جانب راست و چپ اين قبر دو تالار وجود دارد كه موزه نادري را شكل مي دهند و در آنها اشيايي براي معرفي آثار تاريخي دوره افشاريه در معرض نمايش گذاشته شده است.
 
قـلعــــــه فــــــورگ
قلعه فورگ در 10 كيلومتري جنوب شهر اسديه بيرجند  واقع شده است.. : ساخت قلعه فورگ در زمان نادرشاه افشار به وسيله ميرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شده و پس از وي پسرش ميرزا رفيع خان ساختمان قلعه را به اتمام رسانده است فضاهاي داخلي قلعه از شرق به غرب شامل سه قسمت مي‌باشد كه قسمت اول عبارتست از: محل زندگي خدمه انبار آذوقه و محل نگهداري احشام- قسمت دوم محل زندگي نظاميان و نگهبانان و محل نگهداري تداركات نظامي و سومين قسمت كه مهمترين بخش قلعه است محل زندگي حاكم و اطرافيانش است. قلعه مجموعاً داراي 18 برج بوده كه اكنون تعدادي از آنها باقي مانده است. مصالح به كار رفته در ساخت قلعه بيشتر سنگ ، آجرو خشت مي‌باشد . تاريخ ساخت اين قلعه در کتاب ديوان لامع، نوشته محمد رفيع بن عبدالکريم در مياني، سال 1160 ه.ق. ذکر شده است.
مولف کتاب عين الوتابع، قلعه را اين گونه توصيف کرده است: قلعه فورگ در روي کوهي است که از آجر پخته، ديوار و باروج آن را به طور محکم ساخته اند و پايه آن را سنگ چين نموده اند و دو شير در اطراف خود داشته با دو خاکريز که قطر هر يک پنج در پنج است. فضاي داخلي آن از قسمت هاي مختلف مانند محل زندگي خدمه، اصطبل، انبار مهمات، کوره آجرپزي و آب انبار تشکيل شده است که به وسيله حصار قلعه و برج هاي مدور احاطه اشده اند.
تاسيسات داخلي آن داراي سه بخش اصلي، يعني بخش مخصوص زندگي خدمتکاران و خدمه قلعه، بخش مربوط به نظاميان و محافظان قلعه و در نهايت بخش اصلي و هسته مرکزي آن يعني ارگ قلعه مربوط به حکام و امرا بوده است قلعه فورگ بر بالاي صخره اي سنگي همراه با 18 برج است.
بر بلنداي حصار و برج ها، سازه هاي کنگره داري وجود دارد و منافذي (تيرکش) جهت ديده باني و دفاع .
 
 
دروازه اصلي قلعه در ضلع شرقي و يک دروازه کوچک تر در ضلع شماي آن قرار دارد. شاه نشين در بلندترين نقطه قلعه قرار دارد و فضاهايي چون اصطبل، مسجد، آب انبار، اتاق هايي که در دو طبقه ساخته شده بودند را در بردارد.
 
ارگ حكومتی سه كوه
سه كوهه يكى از آباديهاى بسيار قديمى سيستان مى‏باشد كه در 30 كيلومترى جنوب غربى زابل واقع شده است. عناصر اصلى معمارى ارگ از سه قسمت به هم پيوسته تشكيل شده كه شامل قلعه يا ارگ جنوبى، ارگ شمالى و ميدانى (در حد فاصل اين دو مجموعه قرار دارد) مى‏شود.
ارگ جنوبى، قديمى‏ترين قسمت قلعه را تشكيل مى‏دهد كه داراى يك حياط مركزى با مجموعه‏اى از اطاقها در اطراف و يك ايوان طويل و باريك در ضلع شمالى مى‏باشد كه با توجّه به عظمت معمارى اين بخش به نظر مى‏رسد به صورت مستقل عمل مى‏كرده و متعلق به حاكم آن زمان بوده است. در گوشه جنوب شرقى قلعه، برج مدورى در دو طبقه ساخته شده است. علاوه بر اينها در داخل قلعه جنوبى آثار چاهى نسبتا عميق وجود داشته است كه در حال حاضر بر اثر تخريب پر شده است.
ارگ شمالى كه معروف به فلك سر (ملك سار) مى‏باشد، بر خلاف قلعه جنوبى فاقد حياط داخلى بوده، از وسعت كمترى برخوردار مى‏باشد و از لحاظ ساخت و فرم به صورت برج واحدى است كه علاوه بر نقش ديده‏بانى، استراحتگاه ويژه حاكم وقت و همسر او بوده است.
نماى بيرونى فلك سر، چند ضلعى مى‏باشد در حالى كه طرح داخلى آن صليبى شكل است، تمام سطح گنبد و طاقهاى آن پوشيده از كاربنديهاى زيبايى مى‏باشد كه در اصطلاح معمارى به طرح شهر معروف است.
ميدان مركزى قلعه نسبتا بزرگ است كه حد فاصل اين دو قلعه قرار دارد. در داخل اين محوطه اتاقهايى وجود دارد كه احتمالا جايگاهى براى نشستن و استراحت افراد برجسته و نزديكان و يا خادمان ومحافظان حاكم وقت بوده است.
ويژگيهاى معمارى ارگ سه كوهه به همراه مصالح به كار رفته: مصالح مورد مصرف اين ارگ عبارتند از كاهگل براى اندود پشت بامها و سطوح جانبى، خشت خام كه بيشترين كاربرد را در ساخت بنا داشته و ملاطهاى گچ و خاك مى‏باشند. در اين منطقه به لحاظ گرماى شديد تابستان و نيز سرماى شديد زمستان، خشت بهترين مصالح تنظيم دماى داخل اطاقهاى مى‏باشد. از آنجايى كه ارگ شمالى، قدمتش از ارگ جنوبى كمتر است، در نماسازى آن از مصالح خشت و آجر استفاده شده كه جلوه‏اى خاص به بنا بخشيده است. اين روستا در قديم حصارى با چند دروازه برگرد خود داشته كه دو دروازه اصلى آن يعنى دروازه بالا (شمالى) و دروازه شيب (جنوبى) هم اكنون نيز در اذهان مردم باقى است....